Creu mapiau sy’n symud: Straeon sesiynau animeiddio Lle Llais

Beth wyt ti gallu gweld ar y map?

Dwi’n gweld dyn yn cwympo lawr

Beth gall hyn dangos i ni?

Perygl

Ai dyna lle dylai’r symbol fod?

Na, dyle fe mynd draw fyna, achos mae’r tonnau’n fawr iawn ac mae’r llwybr yn mind mor llithrig ar bwys y môr.

Iawn, gallet ti symud y symbol i le hoffet ti weld e?

Mae’r plentyn yn symud y symbol, ac wedi dechrau creu map ei hun o Ynys Môn.

Mae mapiau traddodiadol yn cael eu dangos i blant er mwyn cyfleu gwybodaeth gallen nhw wedyn dehongli a defnyddio mewn gwahanol ffyrdd.

Ond ein gwahoddiad ni yn ystod ein sesiynau rel ran o Lle Llais, oedd symud pethay ar y map, rhyngwiethio â'r symbolau mae plant arall wedi'i wneud, anghytuno a herio ble dylai symbolau fynd, a chreu eu symbolau eu hunain. Mae hyn yn tarfu ar y farn draddodiadol o'r map fel llif gwybodaeth unffordd. Mae'r map wedi dod yn fyw. Mae'n rhywbeth i chwarae efo, i'w ddylunio, i'w berchen, i sbarduno trafodaethau, i'w fynegi'n greadigol, ac i'w rannu ag eraill.

Roedden ni’n gwahodd plant a phobl ifanc i greu symbolau animeiddiedig ar gyfer mapiau, i greu allwedd a llyfrgell o symbolau ar gyfer pobl ifanc. Roedd hon yn ffordd newydd iddyn nhw ryngweithio â mapiau; roedd llawer mewn pob grŵp eisoes wedi gwneud animeiddio neu weithio gyda mapiau, ond nid oedd unrhywun wedi gwneud y ddau gyda’i gilydd.

Wrth i'r gweithdai animeiddio fynd rhagddynt, arbrofodd y plant gyda mwy a mwy o ffyrdd o bersonoli eu cyfraniadau at y map. Creodd dwy ferch ddilyniant lluniau a ddechreuodd gyda nhw'n sefyll ymhell oddi wrth ei gilydd yn wynebu ei gilydd, gan gymryd camau'n araf tuag at ei gilydd, ac yn gorffen gyda cwtsh. Roedd hwn yn animeiddiad am gyfeillgarwch, a phan gafodd ei osod ar fap gellid ei ddarllen fel gwahanol rannau o'r ynys yn dod at ei gilydd.

Ar draws y prosiect, roedden ni wedi bod yn ceisio dod o hyd i ffyrdd y gall plant eu rhoi eu hunain ar y map, ac roedd yn drawiadol gweld y merched hyn yn llythrennol yn eu gosod eu hunain ar y map. Roedd yn cynrychioli rhywbeth nad yw mapiau fel arfer yn ei ddangos i ni; perthnasoedd rhwng pobl, a'u perthnasoedd â lleoedd.

Gwnaeth rhai lunio animeiddiadau chwareus o watermelon neu hamburger yn cael ei fwyta, yn dangos a) eu hoff leoedd bwyd a b) pa mor frwdfrydig oedden nhw'n bwyta yno. Creodd eraill animeiddiadau a edrychodd yn debyg iawn i'w gilydd, ond yn cynrychioli pethau gwahanol iawn. Er enghraifft, roedd gennym ni nifer o gaeau pêl-droed, lle'r oedd cae pêl-droed un bachgen yn golygu 'tawelwch' gan mai dyna sut roedd yn teimlo pan oedd yn chwarae, tra bod eraill yn ei fwriadu fel cae penodol, Plas Arthur, lle maen nhw'n mwynhau treulio amser gyda ffrindiau.

Gwnaeth rhai lunio animeiddiadau chwareus o watermelon neu hamburger yn cael ei fwyta, gan ddangos a) eu hoff leoedd bwyd a b) pa mor frwdfrydig oedden nhw'n bwyta yno. Gwnaeth eraill animeiddiadau a oedd yn edrych yn debyg iawn i'w gilydd, ond weithiau'n cynrychioli pethau gwahanol iawn. Er enghraifft, roedd gennym ni nifer o gaeau pêl-droed, lle'r oedd cae pêl-droed un bachgen yn golygu 'tawelwch' gan mai dyna sut roedd yn teimlo pan oedd yn chwarae, tra bod eraill yn ei fwriadu fel cae penodol, Plas Arthur, lle maen nhw'n mwynhau treulio amser gyda ffrindiau. Trafodon ni sut y gall amwynderau, fel caeau chwaraeon, ac yn aml mae angen iddyn nhw, gynnig cymaint mwy i bobl ifanc nag y maent wedi'u cynllunio i'w gynnig.

Ychwanegodd y plant destun hefyd, nad oeddem wedi’u gwahodd yn benodol i’w wneud, a gwelsom amrywiaeth o destun Saesneg a Chymraeg. Weithiau roedd hyn yn nodi beth oedd y symbol yn cynrychioli e.e. ‘natur’, neu ‘nofio’, ac roedd eraill yn nodi agweddau mwy penodol yr oedden nhw’n mwynhau e.e. ‘pili-pala a nofio ar y cefn’, ‘cael hwyl’. Defnyddiwyd testun mewn ffordd chwareus ac fel ffordd o ychwanegu ystyr y tu hwnt i’w diffiniad. Gallai geiriau fflachio ar wahanol gyflymderau neu ymddangos yn olynol. Creodd pâr o fechgyn ddilyniant o briflythrennau danheddog, anhrefnus yn fflachio dro ar ôl tro i sillafu ‘PERYGL’ ar bwys mellt.

Daeth naratifau i’r amlwg mewn llawer o animeiddiadau; ogof lle mae rhywun yn cael ei synnu gan ystlum, ac yna’n rhedeg allan, wedi’i ddychryn, wedi’i erlid gan yr ystlum. Mae cranc yn edrych drosodd ac yn rhedeg tuag atoch, ei wyneb yn llenwi’r ffrâm olaf. Mae cranc arall yn agor ac yn cau ei grafanc i ddweud helo, ac mewn cymysgedd chwareus o stop-symudiad ac animeiddiad wedi’i dylunio, mae coeden cartŵn yn cwympo ac yn taro plentyn drosodd, i symboleiddio lle peryglus.

Disgynnodd awyrgylch tawel, meddylgar o fewn y rhan fwyaf o grwpiau cyn gynted ag yr oeddent wedi dechrau llunio eu hanimeiddiadau. Yn aml, roedd gan y rhai a benderfynodd dynnu lluniau ymagwedd fwy cyffrous gan eu bod yn serennu yn eu hanimeiddiadau neu'n symud eu modelau o gwmpas yn gorfforol ar gyfer pob ffrâm, tra bod y rhai a luniodd yn cael eu hamsugno gan y manylion ac yn gwneud newidiadau parhaus i'w delweddau. Er ein bod yn gwybod y byddai'r gweithgaredd hwn yn elwa o slot amser hirach, roedd yn trawdiadol iawn pa mor fanwl oedd animeiddiadau plant ar ôl dim ond deg i bymtheg munud.

Fe wnaethon ni hefyd ganfod, drwy wneud y mapiau hyn, fod llawer o blant wedi rhannu straeon personol na fyddent wedi'u rhannu mewn gweithgaredd arall. Gall mapio ddod â straeon personol iawn i'r amlwg mewn ffordd ofalus a thyner. Mae'n cynnig cyfle bregus iddyn ni wrando ar y rhain, i'w gwerthfawrogi, a'u dal yn ofalus.

Dyma fideo sy’n dangos bachgen yn siarad amdano’r map mae e wedi creu gan ddefnyddio symbolau plant arall.

Oherwydd problemau rhyngrwyd ar y safle, nid oeddem yn gallu dangos symbolau'r plant ar y map ar unwaith. Roedd hyn yn teimlo fel siôm, ond roedd hefyd yn golygu bod croesbeillio rhwng grwpiau, ac yn rhoi blas o sut olwg fyddai ar fap cymunedol, pan fyddai pobl ifanc o wahanol leoedd ar yr ynys yn cyfrannu ato. Fe wnaethon ni uwchlwytho symbolau grwpiau eraill i grwpiau chwarae gyda nhw a'u gosod mewn gwahanol leoliadau, a oedd yn golygu bod plant yn rhyngweithio â symbolau ei gilydd ac yn creu map a oedd yn siarad â'i gilydd mewn gwahanol ffyrdd. Ar ôl i un grŵp osod cae pêl-droed yn Llangefni, a byrgyr ar Gaergybi, roedd grwpiau eraill yn adnabod y rhain ar unwaith fel Plas Arthur a McDonalds. Roedd y map yn adlewyrchu diwylliant neu wybodaeth a rhannwyd am yr ardal. Er y gall mapiau fod yn ddefnyddiol ar gyfer helpu newydd-ddyfodiaid i ardal, mae'r mapiau hyn hefyd wedi'u defnyddio mewn ffordd sy'n benodol ac yn caniatáu i bobl ifanc leol adlewyrchu eu profiadau i'w gilydd, nad yw efallai bob amser yn ddealladwy neu'n glir ar unwaith i'r rhai nad ydynt yn gyfarwydd â'u hardal na'u profiadau.

Ar ôl pob rownd o weithdai, mae gennym fwy o gwestiynau ymchwil i'w dilyn yn ein cam nesaf. Beth sy'n dod o fap sydd ar gyfer pobl leol? A oes ffordd o wneud mapiau y gall pobl ifanc eu darllen yn well nag oedolion? Neu gall olygu rhywbeth gwahanol iddyn nhw? Drwy wneud y mapiau hyn, maen nhw'n creu eu hiaith gyffredin eu hunain, gan greu ac adlewyrchu diwylliant. Gall y cynrychiolaeth ddiwylliannol, artistig hon o Ynys Môn eithrio eraill drwy gynnwys plant, gan ein symud ni i ffwrdd o'r fformat safonol y gallwch chi ddysgu ei ddeall wedyn unrhyw fap traddodiadol. Yma, gall rheolau'r map newid wrth i chi fynd o un map animeiddiedig i'r llall; yma gallai mesen sy'n fflachio olygu coedwig, yno gallai olygu natur yn fwy cyffredinol, mewn rhannau eraill gallai olygu lle penodol o ystyr i rywun…drwy ddod â'r penodol i mewn ac eu agor i ddehongliad, a ydym ni'n creu mwy o eglurder yn y map i blant a llai i oedolion?

Mae'r gweithgaredd hwn yn agor y map fel gofod rhyngweithiol y gellir dadlau neu cydweithio ynddo, gan ei gwneud yn glir ei fod bob amser wedi'i ddylunio gan rywun neu gan set o bobl, ac nad oes unrhyw fap yn niwtral. Mae'r lleoedd rydyn ni'n symud rhyngddynt yn ein bywydau bob dydd hefyd yn ein symud mewn gwahanol ffyrdd. Felly, beth am ychwanegu cranc yn dawnsio, a'ch hoff le i gerdded eich ci? Gadewch i ni wneud i'n mapiau symud, ac adlewyrchu pa mor fywiog yw'r lleoedd hyn gyda natur, cyfeillgarwch, antur, a myfyrdod.